Lecznicze właściwości nagietka były znane już w starożytności. We współczesnej medycynie nagietek ceniony jest za właściwości przeciwzapalne i stosowany jest najczęściej w uszkodzeniach skóry (przyspiesza gojenie się ran) oraz w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Z uwagi na działanie przeciwzapalne stosowany bywa również w łagodzeniu oparzeń słonecznych.
Nagietek lekarski (Calendula officinalis) z rodziny astrowatych pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Jest lubiany ze względu na intensywnie pomarańczowe kwiaty. Otwierają się one rano, a zamykają wieczorem. Mówiono, że nagietek „liczy dni”, stąd łacińska nazwa związana z kalendarzem (calendula).
Nagietek lekarski, który używany jest do produkcji leków i kosmetyków, pochodzi z kontrolowanych plantacji. Surowcem farmaceutycznym są kwiaty i koszyczki kwiatowe. Głównymi składnikami czynnymi są saponiny triterpenowe (3–10%) i flawonoidy (0,3–1,5%). Saponiny triterpenowe to kalendulozydy A–F, pochodne kwasu oleanolowego. Flawonoidy to głównie pochodne izoramnetyny i kwercetyny. W surowcu są też alkohole triterpenowe i ich estry, fitosterole (β-sitosterol, kampesterol), karotenoidy (do 3%, w tym likopen), kumaryny (skopoletyna, umbeliferon, eskuletyna), olejek eteryczny (0,02%) oraz polisacharydy.
Co wie o nagietku współczesna medycyna?
Nagietek w preparatach na skórę
Flawonoidy i inne związki polifenolowe zawarte w nagietku mają właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Taka aktywność jest istotna dla zmniejszania skutków uszkodzenia skóry poddanej działaniu promieniowania jonizującego czy UV. Krem z olejkiem z kwiatów nagietka może być używany do ochrony skóry przed słońcem, sugeruje to jego „sun protecting factor”: SPF = 14,8 (zmierzony spektrofotometrycznie w 2012 r.).
Oparzeniom i uszkodzeniom skóry często towarzyszy stan zapalny. Glikozydy izoramnetyny izolowane z kwiatów nagietka hamują aktywność prozapalnego enzymu lipooksygenazy, przeciwzapalnie działają też glikozydy kwercetyny i alkohole triterpenowe.
W związku z powyższym ekstrakt z nagietka jest składnikiem wielu różnych maści i kosmetyków. Bardzo ważne jest więc potwierdzenie, że nie są one szkodliwe przy stosowaniu na skórę. Badania toksyczności ostrej pokazały, że ekstrakt nie jest toksyczny, a podrażnienia skóry są minimalne. Panel ekspertów amerykańskich stwierdził w 2010 r., że ekstrakty z kwiatów, w tym olejek, mogą być bezpiecznie używane jako składniki kosmetyków.
Ze względu na właściwości przeciwzapalne napar z kwiatów nagietka może być stosowany do płukania gardła i jamy ustnej.
Kwiat nagietka razem z rumiankiem, korą dębu czy szałwią wchodzi w skład mieszanek ziołowych polecanych na dolegliwości kobiece (np. Vagosan). Napar z tych ziół ma działanie przeciwzapalne i służy do irygacji, przemywania i odkażania. Takie mieszanki można stosować w stanach zapalnych sromu.
Dawkowanie
1–2 g suszonego nagietka zalewamy ¾ szklanki wrzącej wody, pozostawiamy przez 5 minut pod przykryciem, studzimy i przecedzamy. Tak sporządzonego naparu używamy do płukania gardła lub jamy ustnej oraz do okładów na skórę.